Ciechocinek

Ciechocinek – Miasto w Polsce położone w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie aleksandrowskim, na Kujawach.

Historia[]

Od średniowiecza do rozbiorów Polski[]

Na obszarze dzisiejszego Ciechocinka istniała niegdyś osada i gród kasztelański Słońsk, po raz pierwszy wymieniony w falsyfikacie mogileńskim z 1065 roku. Zakłada się, że początki Słońska jako prasłowiańskiego opola mogą sięgać VIII-IX wieku, a parafii słońskiej – wieków X-XI. Kasztelania słońska obejmowała tereny położone na prawym brzegu Wisły. Książę Konrad I mazowiecki utrzymywał w Słońsku warzelnie soli (I wzmianka 1235). Przypuszcza się, że duże powodzie XIII wieku, które niszczyły nisko położone części Płocka i Torunia przyczyniły się do zniszczenia Słońska.

Właścicielami Ciechocinka byli:

w XIV wieku Przedpełk ze Służewa herbu Pomian
po jego śmierci Oporowscy herbu Sulima
1489 do 1550 Siemikowscy herbu Oksza
1550 do ok. 1580 Sobiesierscy herbu Poraj
ok. 1580 Służewscy ze Służewa herbu Sulima
po śmierci Jana Służewskiego, wojewody brzesko-kujawskiego – Potuliccy herbu Grzymała
od ok. 1639 do 1810 – Niemojewscy herbu Rola.

Istnienie folwarku w Ciechocinku jest poświadczone od roku 1670. Wcześniej Ciechocinek to mała osada bez folwarku. Napływ osadników holenderskich na przełomie XVI i XVII wieku oraz przejście wsi w ręce Niemojewskich stały się dla Ciechocinka i okolic ważnym momentem rozwoju – osuszano bagna, karczowano lasy, odwadniano zalewane tereny, zasiedlano nieużytki.

XVIII wiek to czas powiększania się Ciechocinka – dane z roku 1779 mówią o 50 mieszkańcach Słońska oraz 105 mieszkańcach Ciechocinka z Rozkoszem.

Pod obcą władzą – czasy rozbiorowe[]

Po I rozbiorze, kiedy Austria zagarnęła żupy solne w Wieliczce i Bochni, podjęto poszukiwania nadających się do eksploatacji źródeł solanki i największe odkryto właśnie w Ciechocinku. Na mocy „ustawy solnej” z 5 marca 1791 zamierzano wybudować warzelnię soli, lecz późniejsze burzliwe wydarzenia nie sprzyjały realizacji projektu. Do rozbiorów Ciechocinek był w województwie inowrocławskim. Po 23 stycznia 1793 r. jako osada w powiecie radziejowskim znalazł się pod zaborem pruskim, w latach 1807-1815 był w departamencie bydgoskim Księstwa Warszawskiego, a później na mocy Ustawy Konstytucyjnej Królestwa Polskiego z 27 czerwca 1815 włączony do województwa mazowieckiego Królestwa Polskiego pozostając w powiecie radziejowskim obwodu kujawskiego.

Po śmierci w 1810 roku ostatniego z Niemojewskich – Ksawerego – lokalne dobra przeszły w ręce jego córkom – Barbarze i Ksawerze. Barbara wyszła za mąż za Józefa Zawadzkiego, a ten w 1823 sprzedał dwie włóki ziemi ze źródłami solankowymi Konstantemu Wolickiemu. Dwa lata później Wolicki przekazał nabyty majątek bezinteresownie Skarbowi Królestwa Polskiego. Na mocy kontraktu z 10 czerwca 1825 przejął na siebie obowiązek wybudowania na koszt Skarbu Królestwa warzelni soli. Zgodnie z treścią ukazu cara Mikołaja I z 10 października 1827 roku Skarb Królestwa wykupił od Józefa Zawadzkiego dobra ciechocińskie. Stało się tak dzięki intensywnym staraniom Stanisława Staszica i Ksawerego Druckiego-Lubeckiego. Pod tężnie, warzelnię i plantacje cierni wykupiono obszary należące do Słońska i Wołuszewa. W latach 1824-1829 wybudowano tężnie I i II, natomiast w 1830 roku ukończono budowę warzelni. Z lat 1828-1829 pochodzi też pierwsza wzmianka o leczniczym działaniu tutejszych źródeł – przebywały tu dzieci Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego oraz rodzina Ludwika Platera. Te pierwsze odnotowane kąpiele miały się odbywać w starej oberży folwarcznej ulokowanej przy obecnej ulicy Józefa Bema 32. Nowym inwestycjom towarzyszył napływ mieszkańców. Statystyki za rok 1827 podają istnienie w Ciechocinku 10 domów zasiedlonych przez 91 osób, zaś w kolonii Ciechocinek 13 domów i odpowiednio 128 osób.

Wybuch powstania listopadowego przeszkodził w uruchomieniu warzelni. Wolicki, uznany za sprawą uczestnictwa w Powstaniu za zdrajcę, przeniósł się do Francji, więc pełną eksploatację zakładu rozpoczęto w 1832 r. po powołaniu Banku Polskiego na jego nowego komisarycznego zarządcę. Od 1836 roku solanki zaczęto komercyjnie wykorzystywać do celów leczniczych. W miejscowej austerii rządowej położonej w obecnym Parku Zdrojowym oraz karczmie na Starym Ciechocinku zainstalowano po cztery miedziane wanny – powstał zalążek zakładu leczniczego i do Ciechocinka zaczęli przybywać kuracjusze. Tę datę przyjmuje się za oficjalne narodziny uzdrowiska w Ciechocinku.

W latach 1837-1842 Ciechocinek włączono do powiatu włocławskiego guberni warszawskiej. Pozostawał w niej aż do roku 1866 kiedy to przeniesiono go do powiatu nieszawskiego tej samej guberni.

Dostępność do uzdrowiska wzrosła po uzyskaniu w 1867 r. połączenia kolejowego. W 1869 wybudowano pierwszy dworzec kolejowy. W związku z ułatwioną od tamtego czasu komunikacją Ciechocinek nazywano niekiedy „przedmieściem Warszawy”.

Pod koniec XIX wieku Ciechocinek był największym uzdrowiskiem w Królestwie, jednym z najmodniejszych na ziemiach polskich.

I wojna światowa[]

Z chwilą wybuchu I wojny światowej ogłoszono stan wojenny, a 3 sierpnia 1914 przejął władzę Tymczasowy Komitet Bezpieczeństwa Publicznego mający za przewodniczącego dra L. Lorentowicza. We wrześniu 1915 Ciechocinek został zajęty przez wojska niemieckie i austriackie. Decyzją z 23 marca 1916 osadę włączono do powiatu włocławskiego Generał-Gubernatorstwa warszawskiego. 11 listopada 1916 reskryptem szefa administracji Generał-Gubernatorstwa nadano zaś osadzie prawa miejskie. Miasto przybrało charakter wojskowego uzdrowiska i szpitala polowego zarazem, a lata wojny doprowadziły do dewastacji i rozkradzenia mienia.

II RP[]

4 lutego 1919 dekret Rządu Polskiego „O zarządzie miejskim” potwierdził prawa miejskie dla Ciechocinka. W latach międzywojennych nastąpił dalszy rozwój i rozbudowa uzdrowiska, między innymi odwiercono pierwszą cieplicę. W 1939 r. miasto liczyło 5200 mieszkańców.

Okupacja niemiecka[]

1 września 1939 zorganizowano w Ciechocinku Szpital Wojskowy nr 801 obliczony na 120 łóżek, który działał od rozpoczęcia działań wojennych aż do ewakuacji 8 i 9 września. 12 września miasto zostało zajęte przez brygadę „Netze” Wehrmachtu pod dowództwem generała majora Eccarta Freiherra von Gablenza, wspomagane przez oddziały operacyjne służby bezpieczeństwa Einsatzkommando I z Einsatzgruppe III. Tego samego dnia doszło w mieście do pierwszych aresztowań i zabójstw. Niemieckie oddziały zamordowały 20 rannych żołnierzy Armii „Pomorze” i opiekującą się nimi pielęgniarkę oraz trzech przypadkowo wybranych w mieście cywili. Do 26 września władza w mieście należała do komendantury wojskowej. Za organizację niemieckiej administracji cywilnej odpowiedzialny był szef zarządu administracji cywilnej przy dowództwie 4 Armii Wehrmachtu, SS-Oberführer Fritz Hermann. Osoby, którym nadawano stanowiska, rekrutowały się z szeregów Selbstschutzu, na czele którego w mieście stał Gustaw Tober – podległy dowódcy na powiat SS-Sturmbannführerowi Leo Ostuf Patinie. Pierwszym burmistrzem okupowanego miasta został na kilka dni kowal ze Słońska – Fryderyk Elgert, a po nim nauczyciel Otto Leschner, dyrektorem uzdrowiska zaś Stefan Adam.

26 października na mocy decyzji Hitlera z 8 października Ciechocinek został wraz z całym powiatem nieszawskim włączony do rejencji inowrocławskiej Kraju Warty. 22 grudnia zmieniono nazwę miasta na Hermannsbad i uczyniono stolicą powiatu z władzami powiatowymi rezydującymi w Aleksandrowie Kujawskim. 1 czerwca 1940 rozpoczął się pierwszy sezon kuracyjny w Hermannsbad – z zabiegów mogli korzystać wyłącznie obywatele niemieccy. W II połowie 1940 roku nowym burmistrzem został dyrektor uzdrowiska Reichsdeutsch Willy Scholz. Po nim rządzili tu jeszcze Mohrlock i od roku 1943 – Lindenberg.

Równolegle do prowadzonych na terenie Ciechocinka akcji eksterminacji i wysiedleń zmierzających do utworzenia z uzdrowiska „wzorcowego niemieckiego miasta” otoczonego „odwiecznie niemieckimi wsiami osadników” zawiązywały się lokalne grupy oporu, w których działalność zaangażowanych było ok. 100 osób. Najwcześniej, bo jeszcze w 1939 powstały lokalne agendy Komendy Obrońców Pokoju i Polskiej Organizacji Zbrojnej „Znak”, w kolejnym roku Kujawskiego Związku Polityczno-Literackiego i Narodowej Organizacji Wojskowej. Na przełomie 1940 i 1941 powstał rejon ZWZ-AK Ciechocinek, krypt. „Cerelis”, „N-0-115”. Od 1941 działały Organizacja Wojskowa Związek Jaszczurczy oraz Szare Szeregi. W 1942 zorganizowano Wojskową Służbę Kobiet.

Zamieszkałych w Ciechocinku ok. 700 Żydów, Niemcy zamknęli w getcie, część z nich wysiedlili w 1940 do Generalnego Gubernatorstwa a pozostałych wymordowali w obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Szacunkowe i niepełne obliczenia dotyczące natomiast polskich ofiar (grudzień 1945) zamykają się w liczbie 35. Polacy byli pozbawieni mienia i sukcesywnie wysiedlani przez Niemców w głąb Rzeszy na roboty przymusowe. W ich miejsce sprowadzono ok. 1000 Niemców z krajów nadbałtyckich, Besarabii, Wołynia, Generalnego Gubernatorstwa oraz z obszaru samej Rzeszy. Wraz z postępującymi klęskami wojsk niemieckich miasto z uzdrowiska przemieniało się w wojskowy szpital, a okres niemieckiej ewakuacji przypłaciło dewastacją i grabieżą mienia. Niemcy opuścili Ciechocinek między 18 a 20 stycznia 1945. 19 stycznia podpalili magazyny żywnościowe w warzelni soli, dworcu kolejowym, budynku przy dworcu oraz Łazienki nr 2, „Świteziankę” i „Warszawiankę”.

Miasto zostało wyzwolone 23 stycznia 1945 roku przez oddziały 125 korpusu armijnego 47 armii I Frontu Białoruskiego. W wyzwalaniu Ciechocinka brała również udział 3 dywizja piechoty im. Romualda Traugutta (po wojnie poległym w wyzwalania miasta wzniesiono Pomnik Braterstwa Broni na pl. Gdańskim).

Czasy po wyzwoleniu – PRL[]

Po wkroczeniu Sowietów władzę przejęła radziecka Komenda Miasta z porucznikiem Mordowcewem jako jej przewodniczącym. Utworzono punkt zborny dla powracających przymusowych robotników oraz jeńców wojennych, wśród których przeważali obywatele ZSRR. Punkt istniał do 25 lipca 1945, ale Sowieci zatrzymali niektóre obiekty do marca 1946, a wojskowi zarządzali poniemieckimi majątkami aż do 1950 roku.

Część zasiedlających okolice Niemców nie ewakuowała się przed inwazją sowiecką – zostali oni skierowani do prac przymusowych, a następnie skoncentrowani w obozie w Potulicach, gdzie wielu z nich nie doczekawszy się przesiedlenia poniosło śmierć.

Po odzyskaniu niepodległości Ciechocinek wszedł w obszar powiatu nieszawskiego, w 1948 roku decyzją Rady Ministrów przemianowanego na aleksandrowski, wchodzącego w skład województwa pomorskiego. W latach 1950–1975 r. Ciechocinek był w województwie bydgoskim. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa włocławskiego. Statystyki za rok 1946 podawały liczbę 4130 mieszkańców Ciechocinka.

7 lutego 1945 wybrano Radę Miejską. Pierwszym powojennym burmistrzem został działacz PPS Adam Drużyński, zaś przewodniczącym Miejskiej Rady Narodowej inny członek PPS – Beniamin Kościelecki. Później coraz wyraźniej zaznaczała się dominacja PPR.

Pierwszy powojenny sezon kuracyjny rozpoczął się 20 maja 1945, a zamknął 31 października. Dyrektorem Państwowego Zakładu Zdrojowego został Jan Hajduk, a lekarzem uzdrowiskowym Bolesław Janczewski. Reaktywowano Komisję Zdrojową (rozwiązaną w 1967, kiedy to jej funkcje przejęło miasto i PPUC). Z zabiegów skorzystało 2600 osób. Miasto dysponowało 2425 łóżkami w 62 obiektach.

Od 1954 roku pozostawano przy nazwie Przedsiębiorstwo Państwowe Uzdrowisko Ciechocinek. Od roku 1955 datuje się boom budownictwa sanatoryjnego – do roku 1989 zbudowano 5 szpitali uzdrowiskowych, 21 sanatoriów, 1 prewentorium, 1 dom wczasów leczniczych.

W 1974 roku miasto podłączono do sieci gazowej.

III RP[]

Pierwsze wolne wybory samorządowe 27 maja 1990 przyniosły zwycięstwo Komitetowi Obywatelskiemu „Solidarność”. Przewodniczącą Rady Miejskiej została lekarz Maria Wronka a burmistrzem – Andrzej Soborski.

Miasta partnerskie[]

Bad Dürrenberg, Niemcy