Krosno Odrzańskie (niem. Crossen an der Oder) – Miasto powiatowe w zachodniej Polsce, w województwie lubuskim, w powiecie krośnieńskim, siedziba gminy Krosno Odrzańskie, w Dolinie Środkowej Odry, nad Odrą u ujścia Bobru. Znajdują się tu siedziby Nadodrzańskiego Oddziału Straży Granicznej oraz garnizon.
Krosno Odrzańskie uzyskało lokację miejską przed 1238 rokiem.
Nazwa[]
Nazwa odnosi się do polskiej nazwy krosna tkackiego – urządzenia do tkania z przędzy tkanin. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia jako najwcześniejszą zanotowaną nazwę miejscowości w dokumencie z 1105 roku Crosno podając jej znaczenie "Stadt der Weber" - "miasto tkaczy".
W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295-1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Crosna.
Obecną nazwę zatwierdzono 7 maja 1946.
Historia[]
Na podstawie mapy starożytnego kartografa Klaudiusza Ptolemeusza specjaliści z departamentu Geodezji i Geoinformacji Technicznego Uniwersytetu Berlińskiego ustalili, że Krosno Odrzańskie mogło być stolicą (Lugidunum) starożytnego Związku Lugijskiego, a przynajmniej leżało na jego terenie. W 6 r. n.e. kojarzone ze Związkiem Lugijskim państwo Marboda stało się podległe Rzymowi.
Pierwsze wzmianki pisemne o mieście w 1005 r. w kronice biskupa Thietmara z Merseburga, miejsce walk Bolesława Chrobrego z Henrykiem II w roku 1005 i 1015 – bitwa pod Krosnem Odrzańskim. Przed 1226 r. pierwsza inicjatywa lokacyjna na prawie niemieckim Henryka Brodatego. Do 1482 r. w granicach księstwa głogowskiego, później we władaniu Brandenburgii. Miasto mocno zniszczone w czasie wojny 30-letniej i III wojny śląskiej.
W XVII wieku w mieście przebywali członkowie rodu Wittelsbachów, m.in Luiza Julianna Orańska, Elżbieta Charlotta Wittelsbach (zmarła w Krośnie), Elisabeth Simmern van Pallandt (która w latach 1646-1649 prowadziła stąd korespondencję z Kartezjuszem).
Ludność polskojęzyczna utrzymała się w okolicach miejscowości jednak dość długo skoro Hieronymus Megiser, który był autorem wielojęzycznego słownika opracowanego w roku 1603 podał w nim także informacje o polskiej gwarze ówczesnych mieszkańców okolic Krosna Odrzańskiego.
Rozwój miasta w XIX wieku: powstanie zakładów przemysłowych; budowa stacji kolejowej i linii kolejowych: w 1870 z Gubina do Czerwieńska, gdzie uzyskano połączenie z linią do Poznania przez Zbąszynek, oraz z linią do Legnicy przez Zieloną Górę, a w 1913 poprowadzenie kolei do Lubska (obecnie częściowo rozebrana).
W czasie I wojny światowej na obrzeżach miasta był duży obóz jeniecki.
Wojska niemieckie zostały wyparte z miasta 15 lutego 1945 roku przez oddziały 3 armii gwardii I Frontu Ukraińskiego (zginęło 313 żołnierzy radzieckich). Podczas walk duże zniszczenia (60-70% zabudowy). Od 1945 do 1948 miasto nosiło nazwę Krosno nad Odrą.
Na południe od miasta rozpoczyna się łańcuch średniowiecznych, legendarnych budowli ziemnych, o historycznym, prawdopodobnym znaczeniu graniczno-obronnym – tzw. Wały Śląskie, określane również jako Wały Chrobrego, ciągnące się od Krosna w kierunku południowo-wschodnim, aż po mokradła w okolicy wsi Wierzbowa w Borach Dolnośląskich (zachował się tam, w relatywnie dobrym stanie 7,5 kilometrowy ich fragment). Ta łańcuchowa budowla jest uznawana za najdłuższy zabytek archeologiczny w Europie środkowej, i jednocześnie jest ona także obiektem o bardzo enigmatycznej przeszłości (pomimo wielu prób, dotychczas nie udało się ustalić miarodajnych opinii i faktów w tym zakresie i ich ewentualnej roli w bitwie pod Krosnem Odrzańskim).
Zabytki[]
Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:
- kościół filialny pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła, neogotycki z 1887 roku, projekt Ferdinanda Martiusa poprawiony przez Karla Friedricha Schinkla
- kościół ewangelicki, obecnie rzymsko-katolicki parafialny pod wezwaniem św. Jadwigi Śląskiej, z XVIII w., XV wieku, w latach 1708-1729, XIX wieku
- budynek poklasztorny, ul. Szkolna 4, z XVIII wieku, z połowy XIX wieku
- zamek piastowski w ruinie, zbudowany prawdopodobnie w pocz. XIII wieku przez Henryka I Brodatego, miejsce jego śmierci w 1238 r., miejsce schronienia jego żony Jadwigi i synowej Anny podczas najazdu tatarskiego w 1241 r. Przebudowany w XIV-XIX wieku. Od XVI w. siedziba wdów po elektorach brandenburskich, później koszary; niszczony licznymi wojnami, spalony w 1945 r., w odbudowanej części bramnej muzeum regionalne i punkt informacji turystycznej, ul. Szkolna 1
- przyziemie spichrza zamkowego, z lat 1642-1650
- mury obronne – miejskie, fragment z XIV wieku, z prostokątną czatownią